Соңында суылы қалып отырған уақыт самұрығын кім тұғырына қондырған?! Өткен күннің қараңғылығы қоюлана түссе де, Шығыстан найза болып көтерілген күн секілді жарық шашып, көзі жыпылықтаған баладай болған қазақ даласының руханиятын бір сілкінтіп, дінді таратып, ғылым мен әдебиет тарихында өшпес таңбасын қалдырып кеткен қайран, әке! Жүзін топырақ жасырғанымен, жүрегінің лебі әлі есіп тұрған, жазып кеткен еңбектері мен жасап кеткен істері айналасына шуағын шашып келеді. Перзенттерінің төрінде әкеліктің алтын тағында ғана орын меншіктемей, Кеңес Үкіметінің құрғақ шөлінде таңдайы кеберсіген күллі қазақ даласының, иісі мұсылман әлемінің руханиятының таңдайын жібіте білді. Тағдыр иықтан басса да өр рухын түсірмеді. Қайта мұқалғанның орнына қайрала, езілгеннің орнына қайраттана, жұмсарғанның орнына шыңдала түсті. Талантта шекара болған ба, жүк ауырын ауырсынбай көтере білген жауырынды нарқоспақтай, ұлан байтақ қазақ елінің әдебиет айдынында желкенін түріп, көк аспанында қырандай қалықтады. Жазбасының сиясы кетпей жатып-ақ оқырман жүрегіне жол тапты. Өйткені, оның қаламынан туындаған әр еңбектің астарында, туған жерге деген сағыныш, мұсылман дініне деген адалдық, парасаттылық пен әділдік, мейірім мен қамқорлық, қайнауы шыныққан болаттай шымырлық, темір етігі теңгедей, темір таяғы тебендей болған толассыз еңбек жатыр еді. Ұлар шулаған шың басында қыранмен бірге қанат қаққан асқаралы Алатаудың мұзбалағы болатын. Қалам тұлпары боз жорғадай, бүйірі бүлкіл қаққанда, тұяғына ілінбеген, қаламының ұшы тимеген мәселе қалмады. Тұнық судың өзін кешіп жүріп ішкен тайбурылдың тектілігі, болмысына сай бекзаттығы, қара сөзді шиыра сөйлеген шешендігі мен Лұқпан Хакімнің парасаттылығы бәрі-бәрі сол бір тағдырдан теперіш көрсе де, азаматтық болмысынан айнымаған тұлғаның бойында болды. Тереңнен тербеп жазып, асыл сөзді серік еткен бүгінгі кейіпкеріміз қазақ руханиятының елеулі тұлғасы, дін қайраткері, жазушы Халифа Алтай болмақ. 
      Балаларының әкесі ғана емес, халықтың, дүйім елдің ыстық ықыласына бөленген азамат туралы оқырманның жүрегіне толық айтып жеткізе алмаспыз... Десек те, Франция мемлекетінде тұратын баласы Абдулсамет Алтайдың, әкеге деген құрметін, өшпес ізін жалғастыру мақсатында жасаған жұмыстарының бағасы ретінде, ұлы тұлғаның өмірі мен шығармашылығы туралы тереңірек айтып өтсек. Ғұлама ғалым, діни ағартушы, ұстаз Халифа Алтай Ғақыпұлы 1917 жылдың 18 желтоқсанында Шығыс Түркістан аймағы, Шіңгіл ауданының Жарынты өзенінің бойында дүниеге келді. Сауатын алғашында әкесі Ғақып Қаракеленұлынан, кейін ауыл молдасынан ашқан ол – бүкіл өмірінің бастапқы кезеңі қуғын-сүргін, көші-қон азаптарымен өтсе, кейінгі ғұмырында діни, ағартушылық, имандылық бағытында өнімді еңбек еткен.
      Қытай үкіметінің де бір тырнағы ішінде бүгулі болды. Түрлі жебеулермен, қойын құрттап, қазанын қайнатып отырған қазақ елінің түрлі реформаларын жүргізіп, берекесі мен құтын қашыра берді. Ақыры 1933 жылы Алтай мен Тарбағатай аймақтарындағы Гоминдан билігінің лаңкестік әрекеттеріне ұшыраған Халифа ауылы Құмыл аймағының Баркөл ауданына қоныс аударады. Бұл жерде де құшақ жая кім қарсы алады дейсің, сонда да тіршілігін тәртіпке келтірмекші болған ауылға қырын қарағандар көп болды. 1938-1939 жылдары босқын қазақтардың құрамында Гансу және Чиңхай өлкесінің Ырқа, Тула, Ұйырқын, Сұр, Ақшоқы, Қашқарбел атты жерлеріне қоныстанды. Арқа жайлы болса егер, арқар ауып несі бар, қайда барса да тыныштық болмаған соң қоныс ауыстырды. Міне, осылайша, ұлы көш басталған еді.
      1940 жылы азапты да, ауыр жолдар арқылы Тибет асып Үндістанға келіп, 1941 жылдың қыркүйегінде Үнді елінің Кашмир провинциясының Мұзапар-Абад қаласында аялдады. Көксегендері бейбіт өмір болған босқын қазақтармен бірге одан әрі Үндістанның Пәнжап өлкесінің Абуд-абад, Һәрипұр, Таксила қалаларында аялдап, шаршап-шалдыққан елмен бірге Тәрнавашағын ауылына қоныстанады. Көшіп жүріп, тәлім алып, өзін-өзі дамытқан Алтай 1943 жылдың сәуірінде орталық Үндістанның Бопал өлкесіне көшіп, осы жерде мектепте мұғалім болып жұмыс жасап, «Илаһия» медресесінен дін бойынша тәлім алады. 
      Кейіпкеріміздің өмірінің жарты бөлігін алған көш мұнымен тоқтап қалмайды. 1945 жылдың маусымында Үндістанның ірі қалаларының бірі Канпурға, 1946 жылы Делиге, 1947 жылдың тамызында мұсылман мемлекеті Пәкістанға қоныс аударады. Көшпен бірге ілескен төрт түлікті талғажау еткен елдің ішінде Халифа Алтай да, 1947-1950 жылдары Пәкістанның Рауәлфинди қаласында «Талимұл Құран» медресесінде Құран тәпсірі мен парсы тілін оқып үйренеді. «Тас түскен жеріне ауыр» деген, сол бір замандарда босқындарды жақтап, бейбіт өмір сүруіне құқықтық мүмкіндіктер мен көмек көрсететін ұйым керек еді. Оны, ұлы көштің еркімен жүріп, жол азабын көрген кейіпкеріміз секілді барлық босқындар көптен күткен еді. Ел арасындағы сауаты бар, көкірегі ашық, таным көкжиегінде әділдік пен адалдықтың туы жебіреп тұрған жастарды бір жерге жинап, басын біріктірген еді. Осындай елдің қамын ойлар, ат төбеліндей азаматтардың құрамында орда бұзар жасқа келген Халифа Алтай да бар еді. 1951 жылдың 17 қазанында Пәкістанның Пәшауар қаласында «Шығыс Түркістандық қазақ көшпенділері» қоғамын құруға атсалысады. 1952 жыл араб, урду тілдерін білген Халифа Алтай алғашында Пәкістанның Пәшавар қаласында қызмет етеді. Сонда құрылған «Шығыс түркістандық қазақ көшпенділері» қоғамының жауапты хатшысы болады.
      Көптің қалауын орындап, қоғамның жұмысын атқара жүріп, ел басындағы азаматтармен жиі кездескен Халифа Алтай 1953 жылдың 31 тамызында Пәкістандағы Түркия Республикасының елшісі Салахиддин Ерболмен Караши қаласында кездесіп, нәтижесінде, Шығыс Түркістандық қазақ босқындарын Түркия мемлекетіне көшіреді. Осылайша, 1953-1954 жылдары Пәкістандағы қазақтардың Түркияға көшін ұйымдастырған қайраткер ретінде танылды. Алтай асып, Гималайдан өткен қатерлі де қайғылы көш басынан сан түрлі жағдайды өткерді. Жан сауғалап жүріп көшті, көшіп жүріп соғысты, соғысып жүріп ауруға шалдықты. Көш ақырында Түркияға жетіп орнықты. Алтайдан Анадолыға үдере көшкен ұзын сонарлы машахатты Түркия қазақтарының көші қозғалғанда 18 мың адам еді. Содан 1400 жуық адам Түркияға тірі жетті. 20 жыл көшкен. Дүние тарихында мұндай екінші бір көш жоқ.
      Халифа Алтайдың өмір сүрген, еңбек еткен жылдарын хронологиялық кестеге салып таратып айтсақ. 1960 жылдың 15 мамырында Тайван елінің, Тайпей қаласында «Дүниежүзі коммунизмге қарсы» атты халықаралық симпозиумға қатысып баяндама жасап, Жуңхуа Минго (Қытай Халық Республикасына қарасты Тайван) мемлекетінің президенті Чан Кайшидің қабылдауында болды. Түркияда 1965 жылы «Әділет» партиясынан Салихлы қалалық әкімшілік басқармасының мүшелдігіне сайланып, 1967 жылы Иорданияның бас қаласы Амманға сапар шегіп, Құддыс қаласындағы әл-Мәсжид, әл-Ақса мешітіне зиярат етіп, Сирияның Халаб, Дамаск қалаларын аралады. 
      1968 жылдың сәуірінде Жуңхуа Минго (Қытай Халық Республикасына қарасты Тайван) мемлекетінің президенті Чан Кайшидің екінші мәрте қабылдауында болып, Пәкістан, Ауғанстан, Иран мемлекеттерінде, Кабул қаласында болып қазақтармен кездеседі. 1974 жылы тұңғыш рет Сауд Арабиясына қажылық сапар шегіп, 1977 жылы Түркия Республикасының премьер-министрі Сүлеймен Демирелдің қабылдауында болып, 1978 жылдың тамызында Қазақ КСР-на алғаш рет «Отан» қоғамының шақыруымен келіп, «Біздің Отан» газетінің ұжымымен кездесу өткізеді. Босқын қазақтардың тұрмысын жақсартып бейбіт өмір сүруі жолында қызмет жасап, сонымен қатар, мұсылман дінін таратумен қатар руханият, әдебиет әлемінде қалам тербей білген Халифа Алтай 1978 жылдың 28 тамызында Қазақстан Жазушылар одағында қазақ әдебиетінің көрнекті тұлғалары Әбділда Тәжібаев, Бұхара Тышқанбаев, Шерхан Мұртаза, Раманқұл Бердібаев, Қалаубек Тұрсынқұлов, Әбілмәжін Жұмабаев, Сайын Мұратбеков, Қабдеш Жұмаділов және Мұрат Әуезовтермен ресми кездесу өткізеді. 
      Осы жұмыс сапары барысында 1978 жылдың 30 тамызында Қазақ КСР Ғылым академиясының қабылдауында болған Халифа Алтай медицина және Денсаулық сақтау тарихи музейінде болып, музейдің құрметті қонақтарына арналған кітапқа, «Халық медицинасы» залына жинақталған экспонаттар мен экпозициялар жөнінде ыстық ықыласын білдірген қолтаңбасын қалдырып, 1 қыркүйекте Алматы облысы, Жамбыл ауданындағы Жамбыл мұражайын аралайды. 
      1982 жылдың мамыр-қазанында ҚХР Шыңжаң Ұйғыр автономиялы ауданын аралап, маусым айында Үрімжіде Нығмет Мыңжани, Нариман Жабағытайұлы және тағы басқа да тұлғалармен кездесіп, 17-22 қазан аралығында ҚХР астанасы Бейжіңде болып, Ұлттар баспасы қазақ бөлімінің Орталық радиостанциясында қазақ бөлімінің басшыларымен және Ұлттық институтының ұстаздарымен кездесіп, қазан айының 22-26 жұлдызында Пәкістанның Караши қаласына келеді. Түрлі себептерге байланысты, тарыдай шашылып кеткен босқын қазақтардың басын қосып, түрлі елде болса да байланысын нығайтып, тұрмыс-тіршілігімен танысып, әдебиеті мен мәдениетін қалыптастыруда өзіндік үлесін қосып, руханиятын көтеру мақсатында шығармашылықпен айналысқан Халифа Алтай қарға тамырлы, қасқалдақ қанды қазақтың бірлігі мен амандығын ойлап, ат үстінен түспеген азамат. Ел үшін еткен еңбегі еленбей қалған жоқ, бүгінгі таңда қазақ елі мен дүниежүзі қазақтарының есінде және дүниежүзі тарихында есімі мен еңбектері алтын әріптермен жазылып қалған бірден-бір бейнесі өшпес тұлға. 
      Хронологиялық жазбамызды одан әрі жалғастырсақ. 1984 жылдың шілде-тамыз айларында Қазақ КСР-іне қайта келіп, «Отан» қоғамының ресми қабылдауында болып, Қазақ КСР Ғылым академиясында кездесу өткізіп, 3 тамызда Түркістан қаласындағы Қожа Ахмет Ясауи кесенесінде болады. «Дін ислам – діңгегім» деп түсінген Халифа Алтай 1985 жылдың қазанында Иран жеріне саяхаты жалғасып, Горганға жақын жердегі қазақ ауылдарына және мешіттеріне Құран Кәрімнің 10 данасын таратып, 14 қазанда Иранда, ауған жерінен келген қазақтармен жүздеседі. Ел мен жерді көріп, дін, ұлттық салт-дәстүр мен әдебиеттің мүддесін қорғаған ол үшін ең бірінші орында мұсылмандық «Ислам діні» тұрды. Бес уақыт намаз болмаса, жасаған істің бәрі бекер болатынын сана-түйсігімен түсінген дара тұлға Халифа Алтай жүрген жерінде ислам дінін уағыздап, жетпеген жерлерге таратып, Алланың үйін тұрғызуға, кірпіштерінің қалануына сеп болды. 
      1986 жылдың қыркүйегінде Стамбул университетінде түркітанушы ғалымдарының Халықаралық конференциясына қатысып, 1988 жылдың маусым-шілде айларында Еуропа елдеріне, Мюнхен, Кельн, Майнц, Гейдельберг (Хайдельберг), Голландия, Бельгия, Франция, Ұлыбритания қалаларына саяхатын жалғастырды. 13-ші маусымда Хасен Оралтайдың шақыруымен Германияның Мюнхен қаласында «Азаттық» радиосында ресми кездесуде болса, 16 маусымда «Азаттық» радиосынан өз өмірі туралы әңгіме өрбітіп, Құран сүрелерін, аяттарын оқып, 19 маусымда Кельндегі Түркияның консулы Нұреддин Нұрхан мырзамен кездесті. Одан әрі 24 маусымда Майнц университетінің «Түркітану» бөліміндегі кездесуге қатысып, профессор, түркітанушы Ларс Йохансонмен (Юхансон) және оның шәкірті Марк Кирхнермен кездесті. Ал шілде айының 4 жұлдызында Парижде тұратын қазақтармен кездесіп, тіл, дін, ұлттық салт-сананы сақтау жайлы насихат айтса, 12 шілдеде Ұлыбританияның Рединг университетінде оқып жатқан түркиялық студенттермен кездесу өткізіп, 13 шілдеде Оксфорд қаласының мұражайларын аралап, 15 шілдеде Лондон университетінде түкітанушы ғалым Ширин Акинермен кездесті. 
      Әр күні, әр сағаты маңызды Халифа Алтайдың өмірі мен істері көпке үлгі, шығармашылығы алтыннан да бағалы. Сол бір замандардың өзінде-ақ босқын қазақтардың басын біріктіру, бейбіт өмір сыйлау мақсатында құрылған қоғамнан басталған жұмыс кейіннен игі істермен жалғасып, одан әрі мұсылмандық, дін жолындағы кездесулер мен шақырылым, жиындарға қалмай қатысып жүрді. Қай жерде болсын бес уақыт намазын қаза етпей, екі дүниенің де жақсылығын, рахатын сездіретін ислам дінінің кереметін сезіндіріп, түсіндіріп, дінді насихаттау жолынан тайған емес. Оны қандай жерге барса да ісін «Бисмилламен» бастап, Құран аяттарын оқып, мешітке бас сұғып, Құран кітаптарын сыйлап отырғандарынан көруге болады.
      Еуропа елдеріндегі сапарын түйіндеген Халифа Алтайдың 1988 жылғы сапары 26 тамызда Түркияның Ыстамбұл қаласында «Қазақ түріктері» қорының салтанатында сөз сөйлеумен жалғасты. 1989 жылдың маусымында Норвегияның Осло қаласында Халықаралық ғылыми конференциясында «Қазақтардың салт санасы жайында» баяндама жасап, Мекке және Мәдине қалаларына сапар шекті. Кейіпкеріміз үшін 1991 жыл да сапар мен кездесулерге толы болды. 1990 жылы Сауд Арабиясы Қаржы министрлігінің қолдауымен Фахд патшаның баспаханасынан Құран Кәрімнің қазақша аудармасын басып шығару мәселелерін шешу бойынша 45 күн Мәдине қаласында тұрды. Осы жылдың тамыз-қыркүйек айларында Моңғолияның Баян-Өлгий аймағын аралап, 13 қыркүйекте Ұлан-Батыр қаласында Моңғолияның вице-премері Қинаятұлы Зардыханның қабылдауында болып, 27 қыркүйекте Ұлан-Батырдағы Орталық будда пұтханасының бас ламасы С.Давадормен кездеседі. 13 қазанда Алматы қаласына келіп «Қазақ Кеңестік Соцалистік Республикасының 70 жылдығына» арналған салтанатты мәжілісіне қатысып, Қазақстан Жазушылар Одағы басқармасының бірінші хатшысы Қалдарбек Найманбаевтың қабылдауында болады. 
      Ал 1991 жыл Халифа Алтай үшін Түркияның Ыстамбұл қаласында Түркі халықтарының ортақ сөздік шығару жайындағы ғылыми конференцияға қатысумен басталып, маусым айында Біріккен Араб Әмірліктерінің Дубай қаласында болып, 1 желтоқсанда Жуңхуа Минго (Қытай Республикасы, Тайвань) мемлекетінің құрылғанына 80 жыл толуына арналған жиынға Түркия, Сауд Арабиясы, Австралия, Германия, Франция және Швейцария мемлекеттеріндегі қазақ ұйғыр, сіюе (сибо), қырғыз, орыс ұлттарының 25 адамнан тұратын делегациясын бастап барды. Салтанатты жиында делегация жетекшісі ретінде сөз сөйлеп, ел президенті Ли Дұң Хуэйдың қабылдауында болды. 
      1992 жылы ақпанда Қазақстанның Тұңғыш президенті Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың шақыртуымен Түркиядан Қазақстанға көшіп келді. Халифа Алтайды Алматыда Қазақстан Мұсылмандары Діни басқармасының басшылығы және барлық облыстардың діни өкілдері ресми түрде қарсы алып, туған жерге табаны тиген тұлғамен бірігіп, басқарма өкілдері Қазақстанның барлық облыстарын аралады. 27 сәуірде Дінмұхамед Ахметұлы Қонаевтың отбасымен кездесіп, 29 қыркүйек пен 3 қазан аралығында өткізілген Дүниежүзі қазақтарының I Құрылтайына делегат ретінде қатысып сөз сөйлеп, дүниежүзі қазақтарының қауымдастығын құруға атсалысты.
      Сонымен қатар туған жерге келген соң да өзінің ұстанымы өмірлік бағыттарын одан әрі дамыта отырып, 26 қарашада Халықаралық «қазақ тілі» қоғамының II құрылтайына қатысып, 1993-1996 жылдары қазақ радиосында «Имандылық Әліппесі» бағдарламасын жүргізіп, дүниежүзі қазақтары қауымдастығының жанындағы «Инабат» имандылық орталығын басқарды. 1933 жылдың 11 қарашасында Дүниежүзі қазақтары қауымдастығының салтанатты ашылу жиналысында өзінің «Ізгі тілек» атты өлеңін оқыды. 1993 жылдың 17 желтоқсанында Қазақстан Республикасының Тұңғыш президенті Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың қолынан «Қазақстан азаматы» куәлігін алған Халифа Алтайдың 1994 жылғы сапары Сауд Арабиясына қажылыққа барып, «Құран-Кәрім» баспаханасының бастығы, доктор Мұхаммед Сәлім Афимен кездесуден басталды. Елге келген соң осы жылы тағылым мен танымы терең, оқырманға берері көп мол шығармашылығының құнды жәдігер екенін делелдеп, Қазақстан жазушылар Одағының мүшелігіне қабылданды.
      Осылайша, өмірінің өзі үлкен көшке айналған Халифа Алтай қаны бір, тамыры бір бүкіл қазақ елінің мүддесі үшін қызмет етумен қатар, дін саласынын ғылыми жағына, ұлттық салт-дәстүрді безендендіруде көптеген жұмыстар атқарды. Өзінің еңбегін міндетсінбейтін, сөйлеген сөзінде парасаттылық, сабырлылық, адалдық пен имандылық сезіліп тұратын жүзі мейірімге толы, жылы жүзді азамат қазақ елінде де ислам дінінің көптеп таралуы, жаңаруы үшін қам жасады. 
      1995 жылдың 22 сәуірінде Қазақстан Республикасы Тұңғыш Президенті Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев қатысқан дүниежүзі қазақтары қауымдастығының кеңейтілген мәжілісінде сөз сөйлеп, Елбасына «Құран Кәрімнің» бір данасын табыс етті. Кейінгі жастарға ағалық ақыл-кеңесін ұдайы айтып отырумен қатар өзі де қоғамдық іс-шараларға, руханияты мен берері мол конференциялар мен ғылыми жұмыстарға белсене араласқан Халифа Алтай 9-12 тамызында өткізілген қазақтың бас ақыны Абай Құнанбаевтың 150 жылдық торқалы мерейтойына құрметті қонақ ретінде қатысты. 1997 жылы 20 қазанда Мұхтар Әуезов атындағы қазақ мемлекеттік драма театрында кейіпкеріміз, ұлы тұлға Халифа Алтайдың 80 жылдық мерейтойы салтанатты түрде аталып өтіліп, Қазақстан Респуликасының Тұңғыш президенті Н.Ә.Назарбаев мерейтой иесіне Құттықтау хатын жолдады. 1998 жылдың 2-5 шілдесінде Мысыр елінің Каир қаласында «ХХІ ғасыр және Ислам әлемі» Х Халықаралық Ислам форумында Қазақстан және Орталық Азия мемлекеттеріндегі мұсылмандардың жағдайы туралы баяндама жасап, «Дүниежүзі мұсылмандары байланысы» қоғамының төрағасы Абдолла Омар Насифтің қабылдауында болып, Мысырдағы Қазақстан елшілігіндегі студенттермен кездесу өткізді.
      1999 жылы Түркияның Қазақстандағы елшісі Құртылыш Ташкенттің қабылдауында болып, қараша айында Халифа Алтайдың бастамасымен халықаралық «Ислам» қайырымдылық қоры құрылып, өзі осы қорға басшылық жасады. Жасы сексеннен асып кетсе де өмірінің соңғы жылдары ислам, иман, дін саласында белсенді жұмыс жасап, 2000 жылдары Сауд Арабиясының Мекке, Медине, Джидда қалаларында болып, 2013 жылдың 15 тамызында Алматы қаласында дүние салды. Өзге елде туып, дүйім қазақ елінің мұсылмандардың игілігі үшін аянбай қызмет еткен кейіпкеріміздің жамбасы атажұрттың топырағына тиіп, Алматыдағы жоғарғы «Кеңсай» зиратына жерленді. 
      Халифа Алтай Түркияда шығармашылықпен айналысып, Шығыс Түркістаннан басталған азапты сапар туралы «Естеліктерім», «Атажұрттан Анадолыға дейін», «Алтайдан ауған ел» атты өмірбаяндық кітаптар жазды. 1977 жылы Ыстамбұлда «Қазақ түріктерінің шежіресі» атты зерттеу еңбегін шығарған. Халифа Алтайдың 1991 жылы тарихи Отаны Қазақстанға біржолата көшіп келуінің өзі сол уақытта маңызы зор айшықты оқиға болған. Журналист Ұларбек Нұрғалымұлы ғұлама діндардың Қазақ елінің азаттық алу сәтіндегі көңіл күйін былайша сипаттайды. 
      - «1991 жылы желтоқсан айының ортасында Ыстамбұл көшесінде келе жатып, көпшілік радиодан «Бүгін Қазақ елі Тәуелсіздік алды, жер бетінде Қазақстан деген дербес мемлекет пайда болды!» деп түрік тілінде саңқылдап жатқан дауысты естиді. Естиді де егіліп жылайды. Сол тұрған жерінде құбыланы тауып алып, сәждеге кетеді. Жаратқан иеден: «Иә, Аллам, қазақ деген халыққа ақыры еркіндік келді-ау, абырой бердің-ау! Айбарлы мемлекет қыла гөр! Ғұмырлы қыла гөр!» деп дұға тілейді. «Қуаныштан ыршыған көз моншақтарым тас еденге тырс-тырс тамады. Сәжде қылған жерімде ұзақ жатып қалыппын» деп естелік айтып еді ақсақал». 
      Қазақстан Тәуелсіздік алғаннан кейін Халифа Алтай Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың тікелей қолдауымен атажұртқа қоныс аударды. 
      Халифа Алтай – қазақ елінде үлкен беделге ие болған ірі тұлға. Дін қайраткері ретінде оның 1991 жылы аударған «Құран Кәрімнің қазақша мағынасы мен түсінігі» Фахд баспаханасында басылып, 800 мың данамен таратылды. Сондай-ақ, дүниежүзі қазақтары қауымдастығының жанынан құрылған «Инабат» имандылық тәрбие орталығының төрағасы болудан бөлек, ислам дінін уағыздап, діни кітаптар аударып, таратуға еңбек сіңірген. 1995-2000 жылдары Қазақ радиосынан әр жұма сайын ислам дініне байланысты арнайы хабар жүргізді. 
      Жазушы-драматург Сұлтанәлі Балғабаев қадірлі қарияның ел ішінде зор абыройға ие болған айтулы тұлға екенін жазады: «Мен Халифа Алтай ақсақалмен Қазақстанның біраз жерін араладым. Жұртшылықпен кездескен көптеген сәттерін өз көзіммен көрдім. Міне сондай кезде қай жерге барсақ та, кімдермен кездессек те жиналған жұрттың бәрі Халифа ақсақалды айрықша қадір тұтатынын, ол кісіні бір көріп, сөзін тыңдағанды ерекше уақиға деп бағалайтынын байқадым. Халифа Алтай ақсақал келе жатыр десе, ауылдағылар тайлы-таяғы қалмай алдынан шығатын, кездесулер өткізетін жерге жұрт лық толып, сыймай кететін. Тіпті, күн сайын қарбалас тіршіліктен қолдары босамай жататын аудан, облыс басшылары да Халекеңнің хабарын естісе, барлық жұмыстарын жинап қойып, құрметті ақсақалға сәлем беруге келетін». 
      Халифа Алтай өмірінің соңғы кезеңінде біржола шығармашылық жұмыстармен айналысты. «Сияри Нәби» (Хазірет пайғамбар Ғалаһіссаламның өмірбаяны) еңбегін шығарып, 1911 жылы Қазан қаласында «Әл-Итқан» деген атпен татар тілінде шыққан кітапты қайта қарап, қалыпқа келтіріп бастырды. Аударма саласында да өнімді еңбек етіп, діни, имани кітаптардың қазақ оқырмандарына жетуіне септесті. Айталық, «Бір жылдың 48 жұмасы мен екі мейрам құтпасы», «Қысқаша ислам тарихы» атты кітапты қазақшаға аударып шықты. «Ғибадатул ислам», «Құран әліппесі және имамның шарттары», «Иманшарт», «Ғылымхал» (Діни қағидалар), «Таңдаулы хадистер» секілді зәру тақырыптарда 11 діни кітап жазып, елінің рухани-діни кеңістігіндегі білімін толықтыруға ерік-жігерін сарқа жұмсады. 
      Халифа Алтай – әдебиет тарихында халықаралық «Алаш» сыйлығын алғаш иеленген қаламгер. Сонымен қатар оны «Түрік әлемінің ғұламасы» деп жоғары бағалаған. Ақыл-парасатымен жұртқа жаққан, халқына қадірлі, еліне шапағатшыл болған қария 2003 жылы 87 жасында Алматы қаласында өмірден өтті. Қазақстандағы ислам дінінің таралуына баға жетпес еңбек сіңірген Халифа Алтай есімі республика бойынша сыйымдылығы жағынан үшінші орын алатын Өскемен қаласындағы үлкен мешіт пен Алматы облысының Қырғауылды ауылындағы жаңа мешітке берілді. Адами тұлғасы аласармайтын кейіпкеріміз көптеген марапаттарға ие болды. Бірақ, иман мен елге қызметті бірінші орынға қойған кейіпкеріміз оның ешқайсысына құмартпады. Десек те, сол жылдары жоғары құрметке ие болған Халифа Алтайдың марапаттарына көз жүгітсек:
      ✦ «Атажұрттан Анадолыға дейін» атты кітабы үшін Қазақстан Жазушылар Одағының халықаралық «Алаш» сыйлығы;
      ✦ Жас ұрпақты тәрбиелеуге қосқан үлесі үшін «Аягөз қаласының Құрметті Азаматы»;
      ✦ Қызылорда облысы, Шиелі ауданының «Құрметті Азаматы»;
      ✦ 2001 жылы Қазақстан Республикасы Президенті Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың Жарлығымен «Қазақстан Республикасының Тәуелсіздігіне 10 жыл» мерекелік медалімен марапатталды.
      «Әй, әкең өлсе де, оның көзін көрген өлмесін» деген сөз бар қазақта, бүгінгі кейіпкеріміз туралы көптеп мақалалар да, көркем шығармалар да жазылды. Бірақ, әр жазылым мен әр басалымның бетіне шыққан сайын дара тұлғаны бір қырынан танып жатасыз. Қаламымызды сия сауытқа малып алып қанша жазсақ та тұлғалық болмысын аша алмайтын, тек иманнан шөлдеген жанды сусындатып жазып кеткен шығармалары мен еңбектеріне ғана үңілеміз. «Ғалымның хаты, жақсының аты өлмейді» деген осы шығар, қаншама жыл өтсе де есімі мен еңбегі кейінгі ұрпақтың есінде әлі күнге дейін жаңғырып келеді. 
      «Ағаш тамырымен, адам ұрпағымен мың жасайды» деген, ұлы тұлға туралы қолымызға қалам алуымызға сеп болған, ол – Халифа Алтайдың екінші ұлы Абдулсамет Алтай еді. 1988 жылдан бері Париж қаласында тұратын ата ұрпағы туралы аз-кем мәлімет бере кетсек. Асылдың сынығы, атажұрттан алыста жүрсе де жүрегі қазақ деп соққан Абдулсамет Алтай 1950 жылы Пәкістанның Пешавар қаласында дүниеге келді. 1946 жылғы ағасы, 1952 жылы дүниеге келген қарындасы бар сонау Қытай елінен Үндістанға ауа көшкен жылдары, Түркия еліне табан тірер алдында анасы дүние салады. Пешавар қаласында анасын жерлеп, әкесі Халифа Алтай мен оның ағасы Ақай, інісі Ғазиз алтауы топтың соңында қалып, 24 қаңтар 1954 жылы Түркияның Стамбул қаласына жетеді. Бір жылдан кейін Салихлы деген қалаға орналасады. 
      Тұрақты орналасқан соң әкесі Халифа Бибәтиш Жүнісқызымен бас қосып, одан екі ұл, төрт қыз дүниеге келеді. Осылай отбасында сегіз бала тәрбиелеген Алтай мектепте сегіз жылдық білім алып, әкесінің тігін тігетін шеберханасында еңбек етеді. Көңілі де орнына түсіп, жағдай тұрақталған соң 1971 жылы Стамбул қаласына қайта келіп, жұмыс жасайды. Тұрмыс жағдайы да едәуір жақсарып, осы жақта үйленіп, бір қыз, бір ұл дүниеге келді. Одан әрі 1988 жылы Францияның Париж қаласына көшіп келіп, тұрақтайды. Алғашында Түркияда үйренген әкесінің кәсібі тері киім тігумен, оны сатумен айналысады. Уақыт өте келе Еуропа базарын да Қытайдың арзан өнімдері қаптап кетіп, тері өнімдері сұранысқа ие болмай қалады. Сонда да еті тірі жас, қала кәсібін меңгеріп, өз шаруасын дөңгелетіп алып кетеді. Бүгінде қала әкімшілігі берген жаңадан салынған үш бөлмелі пәтерде тұрып жатқан Абдулсамет Алтай Халифаұлы, жолдасы Ісмет Алтай екеуі ұл-қыз өсіріп, оларды құтты орындарына қондырып отырған, бақытты зейнеткерлер. Ұлы Рауан жедел жәрдем қызметінде кіші дәрігер болып жұмыс жасайды. 
      Ал, ұлы тұлғаның үлкен перзенті Абдулсаттар Норвегияның Осло қаласында тұрса, «Халифа Алтай» атындағы қайырымдылық қорын басқаратын Абдуррахим Алтай Халифаұлы Алматы қаласының тұрғыны, үш баланың әкесі. Үлкені Құт – құрылысшы, Мүмтаз-Мүмін – инженер, Әли – Орхун – мектепте. Ал, Аднан Алтай – Халифа Алтайдың кіші ұлы. Өзі жақында Алматыда қайтыс болды. Отбасымен барлығы қазақ азаматы, әйелінің аты Айман. Ұлы Ясин-Арафат - Стамбул қаласында инженерлік оқып жүр, қызы Мәриям - Алматыдағы UIB университетін бітірген, Алматыда Түрік компаниясында жұмыс жасайды. Ал Халифа Алтайдың қыздары: Шакира, Шәкура, Мәшкура, Әйтен Ыстанбұл қаласында тұрады. 
      Адам баласы өмірге келген соң, оның басты мақсаты – соңына із қалдыру. Ол – ұрпақ және сол ұрпақты тәрбиелеу арқылы қалдырған сара жолың, ұл-қызыңның санасына адамдық дәнін сеуіп, адалдықпен күн кешуді үйреткені. Міне, осы – қалдырған ізің. Өмір – адамға берілген Алланың аманаты болса, сол өмірді мәнді де мағыналы етіп сүру әркімнің өз қолында. Біздің бүгінгі кейіпкеріміз де тағдырынан теперіш көрсе де тірсегін тік ұстап алға жүрген, анадан туса да адамзаттың баласы бола білген Халифа Алтай ұлы тұлға ғана емес, артында саналы ұрпақ қалдырған бақытты ата-ана! Оны, осы мақаланы даярлау барысында перзенті Абдулсаметтің әке туралы толғамы мен әке есімін қайта жаңғырту ойынан түсіндік. Өзі ата болып отырса да, әке туын қайта тіктеген Абдулсамет Алтай Халифаұлына кейінгі ұрпақтың айтар алғысы шексіз! Өйткені ол, өлмес тұлғаның өмірінен сыр шертер мәліметтерді дер кезінде баспаға беріп, мұрағаттарда шаң баспас еңбектеріне қайта жан бітірді. Әке тәлімін көріп, әділдігі мен адалдығын өмірінің ұстанымы еткен Абдулсамет Алтай Халифаұлының деніне саулық, отбасына амандық тілейміз.